Το πέρασμα του ελληνικού στρατού από τον Αξιό για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης

Τιμή στους κατοίκους της Χαλάστρας που βοήθησαν τη νύχτα της 22ας Οκτωβρίου 1912, να στηθούν γέφυρες για να περάσει ο ελληνικός στρατός και να απελευθερώσει τη Θεσσαλονίκη, απονέμει ο Δήμος Δέλτα, στο πλαίσιο της εκδήλωσης «Ελευθέρια 2015» που θα πραγματοποιηθεί σήμερα Κυριακή 18 Οκτωβρίου 2015 στις 7 το απόγευμα, στο Μυγδόνειο Κλειστό Γυμναστήριο Χαλάστρας.

Στην εκδήλωση θα απονεμηθεί τιμή στις οικογένειες των Γεωργίου Νταλιγκάρη, Αστέριου Τσόκα, Αλέξανδρου Αναγνωστόπουλου, Θεοχάρη Γράμπα, Αστέριου Μαρκούδη αλλά και σε όλους τους Χαλαστρινούς που στις 22 Οκτωβρίου 1912, τη νύχτα που απελευθερώθηκε η Χαλάστρα μετά από 482 χρόνια οθωμανικού ζυγού, βοήθησαν τον ελληνικό στρατό να διαβεί τον Αξιό ποταμό για να απελευθερώσει τη Θεσσαλονίκη.

Στην εκδήλωση θα συμμετάσχουν η Φιλαρμονική Ορχήστρα Σίνδου, ο Σύλλογος Γυναικών Χαλάστρας, ο Σύλλογος "Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών" και το χορευτικό Τμήμα Χαλάστρας του ΚΠΟΔΔ.

Η διάβαση του Αξιού

Σχετικά με τη διάβαση του Αξιού από τον ελληνικό στρατό, έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε ένα χρονικό, όπως καταγράφτηκε από το Γενικό Επιτελείο Στρατού*:

 Αμέσως μετά τη νικηφόρα μάχη των Γιαννιτσών, η ελληνική
Στρατιά έλαβε όλα τα απαραίτητα προπαρασκευαστικά μέτρα, προκειμένου να διαβεί του Αξιό ποταμό και να κινηθεί στη συνέχεια προς τη Θεσσαλονίκη. Με έγκαιρες διαταγές καθόρισε την προώθηση των μονάδων της προς τον Αξιό και την ταχύτερη δυνατή ζεύξη του με πρόχειρα υλικά, γιατί οι Τούρκοι κατά τη σύμπτυξη τους είχαν καταστρέψει τις γέφυρες (μία οδική ξύλινη και δύο σιδηροδρομικές), ενώ τα νερά του ποταμού είχαν διογκωθεί λόγω των συνεχών βροχοπτώσεων.

Ειδικότερα το Γενικό Στρατηγείο γνώρισε στις 21 Οκτωβρίου στις μεραρχίες, ότι η Στρατιά θα επιχειρούσε τη διάβαση του Αξιού τη νύχτα 23/24 Οκτωβρίου από τα εξής πιθανά σημεία : Η IV δια μέσου του πόρου Αξιοχωρίου, η VI από την οδική γέφυρα, η ΙΙ από τη σιδηροδρομική γέφυρα, η Ι μεταξύ της σιδηροδρομικής γέφυρας και του χωριού Ανατολικά; η III κοντά στο χ. Ανατολικό και η VII κοντά στο χ. Χαλάστρα. Ταυτόχρονα διατάχθηκαν οι μεραρχίες να κινηθούν προς τα προαναφερόμενα πιθανά σημεία διαβάσεως και να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα υλικά για τη ζεύξη του ποταμού.

Για τη διευκόλυνση των επιχειρήσεων της Στρατιάς, το Γενικό Στρατηγείο ζήτησε από το Υπουργείο Στρατιωτικών να ενεργήσει ο Στόλος επίδειξη και εικονική απόβαση στον όρμο της Επανομής, ανατολικά της Θεσσαλονίκης, με σκοπό την παραπλάνηση των τουρκικών δυνάμεων. Στις 23 Οκτωβρίου το Γενικό Στρατηγείο μεταστάθμευσε από τα Γιαννιτσά στο χ. Άδενδρο.

Παράλληλα το Υπουργείο των Εξωτερικών γνώρισε στο Γενικό Στρατηγείο την κατάληψη του Διδυμότειχου από το Βουλγαρικό Στρατό, με συνέπεια τη διακοπή των συγκοινωνιών του Τουρκικού Στρατού Μακεδονίας με την Κωνσταντινούπολη.

Επίσης το ίδιο Υπουργείο ενημέρωσε το Γενικό Στρατηγείο για την κατάσταση στη Θεσσαλονίκη και την πλήρη αποθάρρυνση του εκεί Τουρκικού Στρατού, που ήταν έτοιμος να παραδοθεί.

 Με βάση τη διαταγή του Γενικού Στρατηγείου οι μεραρχίες, στο χρονικό διάστημα από τις 21 μέχρι τις 23 Οκτωβρίου, προωθήθηκαν σταδιακά, ως εξής :

—Η IV Μεραρχία δια μέσου του χωρίου 'Αθυρα έφτασε στο χ. Άγιος Πέτρος, όπου και στάθμευσε.

—Η VI Μεραρχία δια μέσου των χωριών Αγριοσυκιά και Δυτικό έφτασα βορειοδυτικά του χωριού 'Αθυρα, όπου και στάθμευσε.

—Η ΙΙ Μεραρχία από τα Γιαννιτσά, δια μέσου του χωρίου Μεσιανό, έφτασε στα Κουφάλια και εγκατέστησε τμήματα ασφαλείας στη δυτική όχθη του Αξιου.

—Η Ι Μεραρχία από τα Γιαννιτσά, δια μέσου της Πέλλας, έφτασε στο χ. Παρθενι και εγκατέστησε τμήματα ασφαλείας στη δυτική όχθη του Αξιού από την οδική μέχρι τη σιδηροδρομική γέφυρα, ενώ μία διλοχία της διαπεραιώθηκε τις βραδινές ώρες της 23ης Οκτωβρίου, μέσω της σιδηροδρομικής γέφυρας, ανατολικά του Αξιού για την εξασφάλιση της διαβάσεως του στρατού.

—Η ΙΙΙ Μεραρχία μεταστάθμευσε από τα Γιαννιτσά στο χ. Άδενδρο και ασχολήθηκε με τη μεταφορά υλικών από το χ. Πλατύ για τη ζεύξη του ποταμού στο χ. Ανατολικό.

—Η VII Μεραρχία από το Άδενδρο μεταστάθμευσε στο χ. Βραχιά, εγκατέστησε προφυλακές στη δυτική άχθη του Αξιού, από τη σιδηροδρομική γέφυρα μέχρι το χ. Ανατολικό και "πέτυχε τη ζεύξη του ποταμού στο δυτικό βραχίονα του πόρου Χαλάστρας.

—Η Ταξιαρχία Ιππικού από το χ. Κλειδί έφτασε μέσω του χωριού Κύμινα στο χ. Χαλάστρα, απ' όπου και προώθησε αναγνωριστικά τμήματα προς τα ανατολικά.

—Το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινοπούλου από τα Κύμινα, δια μέσου του χωριού Βραχιά, έφτασε στο χ. Παρθένι και προώθησε μία διλοχία για την κατάληψη της σιδηροδρομικής γραμμής ανατολικά του Αξιού. Λόγω όμως της μερικής καταστροφής της γέφυρας από τους Τούρκους η διλοχία εγκαταστάθηκε στη δυτική όχθη του ποταμού. Στη συνέχεια επέστρεψε διά μέσου του χωριού Βραχιά στη Χαλάστρα, όπου και στάθμευσε.

Στις 24 Οκτωβρίου συνεχίστηκε η προσπάθεια της Στρατιάς για τη διάβαση του Αξιού. Έτσι οι VI και IV Μεραρχίες προωθήθηκαν στον Άγιο Πέτρο και τα Κουφάλια αντίστοιχα, όπου και εγκατέστησαν τμήματα ασφαλείας, η Ι διαπεραίωσε ένα μόνο τάγμα της ανατολικά του Αξιού ποταμού, η II προωθήθηκε προς τη σιδηροδρομική γέφυρα του Αξιού ποταμού, απ’ όπου και διαπεραίωσε ένα μόνο τάγμα της ανατολικά του ποταμού, ενώ η III Μεραρχία δεν μπόρεσε να διαβεί τον Αξιό, γιατί δεν είχε ολοκληρώσει μέχρι το βράδυ την κατασκευή της γέφυρας.

Η VII Μεραρχία πέτυχε την κατασκευή γέφυρας και στον ανατολικό βραχίονα του πόρου Χαλάστρας από την οποία διαπεραιώθηκαν κατά σειρά το Σώμα Προσκόπων, που προωθήθηκε στη Σίνδο και στη συνέχεια το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινοπούλου, που κατέλαβε θέσεις κοντά στη Σίνδο για την κάλυψη της διαβάσεως των μονάδων που ακολουθούσαν. Ακολούθησε η διαπεραίωση της Ταξιαρχίας Ιππικού, η οποία με διαταγή τον Γενικού Στρατηγείου κινήθηκε δια μέσου των χωριών Αγχίαλος και Βαθύλακκος προς το χ. Πικρολίμνη. Αναγνωρίσεις της Ταξιαρχίας ανέφεραν ότι στο χ. Μικράκαμπος υπήρχε ένα τουρκικό τάγμα, στο χ. Νεοχωρούδα 4 τάγματα και 10 πυροβόλα και ανεξακρίβωτη δύναμη στην περιοχή ανατολικά του χωριού Ωραιόκαστρο. Μετά την Ταξιαρχία Ιππικού διαπεραιώθηκε η VΙΙ Μεραρχία, η οποία διανυκτέρευσε στο χώρο μεταξύ του Αξιού και του χωριού Σίνδος. 

Οι πληροφορίες έφεραν γενικά τον εχθρό να συμπτύσσεται προς τη Θεσσαλονίκη και τα βορειοδυτικά της πόλεως υψώματα, όπου οι δυνάμεις του επιδίδονταν εσπευσμένα στην κατασκευή πρόχειρων θέσεων αμυντικής οργανώσεως.

Έτσι το Γενικό Στρατηγείο εξέδωσε στις 2300 της 24ης Οκτωβρίου διαταγές επιχειρήσεων για την επομένη, στην οποία καθορίζονταν : Η VI Μεραρχία να συγκεντρωθεί στο χ. Μικρόκαμπος, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς το χ. Μονόλοφος. Η 11 Μεραρχία, αναχωρώντας στις 0600 και διερχόμενη τον Αξιό από τη σιδηροδρομική γέφυρα, να συγκεντρωθεί δυτικά από το χ. Ξηροχώρι, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς το χ. Πουρνάρι και νοτιοανατολικότερα. Η IV Μεραρχία, αναχωρώντας στις 0730 και διερχόμενη τον Αξιό επίσης από τη σιδηροδρομική γέφυρα, να συγκεντρωθεί στο χ. Βαθύλακκος, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς την κατεύθυνση του χωριού Μελισσοχώρι. Η Ι Μεραρχία, αναχωρώντας στις 0600 και διερχόμενη τον Αξιό από τη γέφυρα κοντά στο χ. Ανατολικό, να συγκεντρωθεί βόρεια του χωριού Άγιος Αθανάσιος, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς το χ. Νεοχωρούδα. Η III Μεραρχία, αναχωρώντας στις 0800 και ακολουθώντας την Ι Μεραρχία, να συγκεντρωθεί νότια του χωριού Άγιος Αθανάσιος, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς το χ. Διαβατά, Η VII Μεραρχία να συγκεντρωθεί ανατολικά του Αξιού, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις επίσης προς το χ. Διαβατά. Το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντίνοπούλου να συγκεντρωθεί στην περιοχή της Σίνδου, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς τη Θεσσαλονίκη Ταξιαρχία Ιππικού να συγκεντρωθεί στο χ. Πικρολίμνη, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς Μελισσοχώρι και Δρυμό, Το Γενικό Στρατηγείο από το μεσημέρι της 25ης Οκτωβρίου θα μεταστάθμευε στο χ. Γέφυρα. Στο μεταξύ το Υπουργείο Στρατιωτικών, έχοντας να ενημερωθεί για την εξέλιξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων από την ημέρα της μάχης των Γιαννιτσών και ανησυχώντας για την τύχη της Θεσσαλονίκης, λόγω των πληροφοριών ταυ για ταχεία κίνηση προς αυτή ισχυρών βουλγαρικών δυνάμεων, απέστειλε προς τον Αρχηγό του Στρατού το παρακάτω τηλεγράφημα, το οποίο κοινοποίησε και στο Βασιλιά Γεώργιο στη Βέροια :

Με άλλο τηλεγράφημα τον γνώρισε στο Γενικό Στρατηγείο τα μέτρα που πήρε για την εκτέλεση της εικονική αποβάσεως στην Επανωμή, η οποία είχε ζητηθεί από το Γενικό Στρατηγείο, καθώς επίσης και ότι οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάμεων στη Θεσσαλονίκη, έκαναν διαπραγματεύσεις με τις τουρκικές Αρχές για την παράδοση της πόλεως και συνιστούσε να επισπευστεί η είσοδος του Ελληνικού Στρατού στη Θεσσαλονίκη. Το Υπουργείο Εξωτερικών ενημέρωσε, εξάλλου, το Γενικό Στρατηγείο σχετικά με πληροφορίες που έγραψε ο ξένος τύπος για την κατάσταση των εμπολέμων στη Θεσσαλονίκη και παρακαλούσε για την όσο το δυνατό γρήγορη είσοδο του Στρατού μας στην πόλη.

70. Με βάση τη διαταγή επιχειρήσεων του Γενικού Στρατηγείου συνεχίστηκε στις 25 Οκτωβρίου η προώθηση των ελληνικών δυνάμεων, ως εξής ;

—Η VI Μεραρχία ασχολήθηκε με την κατασκευή γέφυρας κοντά στο Αξιοχώρι, χωρίς να την αποπερατώσει μέχρι το βράδυ, ενώ πέτυχε να διαπεραιώσει 4 λόχους με σχεδίες.

—Η II Μεραρχία διάβηκε τον Αξιό από τη σιδηροδρομική γέφυρα και συγκεντρώθηκε στο χ. Βαθύλακκος, παρότι προβλεπόταν να κατευθυνθεί προς το χ. Ξηροχώρι.

—Η IV Μεραρχία κινήθηκε από το χ. Κουφάλια και διάβηκε τον Αξιό από τη σιδηροδρομική γέφυρα, ακολουθώντας τη II Μεραρχία και συγκεντρώθηκε υπό βροχή στους χώρους καταυλισμού, που της είχαν οριστεί.

—Η Ι Μεραρχία διάβηκε τον Αξιό από τη γέφυρα που κατασκεύασε κοντά στο χ. Ανατολικό και συγκεντρώθηκε στο χ. Άγιος Αθανάσιος.

—Η III Μεραρχία διάβηκε τον Αξιό από τη σιδηροδρομική γέφυρα, ακολουθώντας την IV Μεραρχία και στρατοπέδευσε κοντά στην ανατολική όχθη του ποταμού.

—Η VII Μεραρχία και το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινοπούλου παρέμειναν στις θέσεις που είχαν φτάσει την προηγούμενη ημέρα. Αϊτό αναγνωρίσεις διαπιστώθηκε ότι η περιοχή του χωρίου Διαβατά κατεχόταν από τουρκικά τμήματα.

—Η Ταξιαρχία Ιππικού απέστειλε αναγνωρίσεις προς τα χωριά Πουρνάρι και Κριθιά και προωθήθηκε στο Βαθύλακκο αντί -της Πικρολίμνης, γεγονός για το οποίο επιτιμήθηκε με αυστηρή διαταγή του Γενικού Στρατηγείου. Αναγνωρίσεις της Ταξιαρχίας από την προηγούμενη προ; τη Σίνδο ανέφεραν ότι τουρκικές δυνάμεις ήταν εγκαταστημένες στα υψώματα του χωριού Διαβατά.

Κατ’ αυτό τον τρόπο οι Μεραρχίες Ι, II, III και IV πραγματοποίησαν τη διάβαση του Αξιού στις 25 Οκτωβρίου, χωρίς όμως να μπορέσουν να φτάσουν μέχρι τις πρώτες νυχτερινές ώρες στις προβλεπόμενες από τις διαταγές επιχειρήσεων περιοχές συγκεντρώσεων, ενώ παράλληλα το Γενικό Στρατηγείο εγκαταστάθηκε από το πρωί της ίδιας ημέρας στο χ. Γέφυρα.

*Απόσπασμα από το βιβλίο «Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912 1913» ΓΕΣ/ Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού «Διάβαση Αξιού και Απελευθέρωση Θεσσαλονίκης».